Rybitwa rzeczna Sterna hirundo

Rząd: siewkowate, podrząd: mewowce, rodzina: rybitwy

W Polsce gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej; W skali Europy uważany za gatunek niezagrożony, którego status ochronny jest prawdopodobnie odpowiedni.

Jak wygląda ?

Rybitwa rzeczna jest niedużym ptakiem, podobnym do śmieszki. Wymiary jej ciała wynoszą od 30 do 39 cm. Ubarwienie rybitwy rzecznej jest biało-szare, z czarnym wierzchem głowy. Wielkość i ubarwienie obu płci są jednakowe. Ostateczne upierzenie, różniące się w zależności od pory roku (szata godowa od kwietnia do sierpnia, spoczynkowa od sierpnia do marca), ptaki osiągają w czwartym, wyjątkowo w trzecim lub piątym roku życia. Pisklęta z wierzchu są płowożółte lub jasnobrązowe, w różnym stopniu czarno plamkowane lub cętkowane. Czoło i gardło brązowoczarne, pierś i brzuch białe. Tęczówka ciemnobrązowa, dziób brązowy do pomarańczowego, z wyraźnym czarnym końcem. Nogi różowe lub morelowopomarańczowe. Szata młodociana (od uzyskania zdolności ptaka do lotu czyli w okresie od lipca do października), jest bardzo podobna do spoczynkowego upierzenia ptaków dorosłych. Rybitwa rzeczna odzywa się głośnym „krii” , „krre”.

Gdzie wychowuje młode ?

Jest to nieliczny i słabo rozpowszechniony gatunek. W centralnej i wschodniej części kraju związany jest głównie z większymi rzekami, przede wszystkim doliną Wisły, Bugu, Narwi i Warty, które zasiedla ponad 60% populacji lęgowej. Najliczniej występuje w środkowym odcinku Wisły, między ujściem Sanu a Włocławkiem. W części południowej i południowo-zachodniej, gdzie cieki są nieliczne i uregulowane (brak piaszczystych ławic w nurcie), rybitwa rzeczna gnieździ się na stawach i sztucznych zbiornikach wodnych, z wyraźnymi skupiskami w Dolinie Baryczy (Stawy Milickie) i dolinie górnej Wisły (Zbiornik Goczałkowicki). W górach pojedyncze pary notowano w Karpatach Zachodnich, na Dunajcu.

Rybitwa rzeczna gnieździ się często w rejonach morskich i przymorskich, jak i na śródlądziu – na jeziorach, stawach rybnych, sztucznych zbiornikach wodnych, w żwirowniach i dolinach rzek, na naturalnych i sztucznych wyspach i półwyspach. Preferuje płaskie żwirowe i piaszczyste plaże, wybierając miejsca z niską i niezbyt gęstą roślinnością lub z dużą ilością muszelek, gdzie mogą ukryć się pisklęta. Nie stroni od pastwisk, słonych mokradeł, wrzosowisk i skalistych wysp. Unika zwłaszcza zimnych wód, miejsc stromych lub narażonych na silne wiatry i opady deszczu oraz gęsto zarośniętych, które uniemożliwiają poruszanie się piskląt. Wybór siedliska przez rybitwę rzeczną determinuje obecność w miarę obfitych żerowisk – wód stojących lub płynących zasobnych w małe ryby.

Może gnieździć się pojedynczo, w małych grupach po kilka lub kilkanaście par lub w dużych, zwartych i gęstych koloniach liczących po kilkaset, a wyjątkowo nawet ponad tysiąc par. Równie chętnie osiedla się w jednorodnych, jednogatunkowych grupach, jak i tworzy mieszane kolonie z innymi rybitwami.

Jak mieszka ?

Gniazdo rybitwy to płytki dołek w ziemi, w piasku lub żwirze, zwykle wśród niskiej, rzadkiej roślinności. Jest to delikatna i mało trwała konstrukcja, poprawiana i dobudowywana w trakcie inkubacji, bez wyściółki lub skąpo wyłożona na spodzie i brzegach materiałem przynoszonym z sąsiedztwa. Budowane jest na piasku, bez jakiejkolwiek osłony, czasem zasypywane przez wiatr. W przypadku braku wysp na jeziorach i sztucznych zbiornikach wodnych ptak ten zakłada gniazda na pływającym ple (kożuchu z roślin na powierzchni wody), pokosach trzcin, fragmentach drzew wystających z wody, ewentualnie na groblach. Rybitwa rzeczna jest silnie związana z miejscem wyklucia się i gniazdowania, około 65% piskląt wraca na swoje rodzime lęgowiska.

Jak żyje ?

Rybitwa rzeczna prowadzi dzienny tryb życia, zimuje głównie w zachodniej i południowej Afryce, rzadziej Portugalii i południowej Hiszpanii. Ptaki obrączkowane w Polsce zimę spędzają na atlantyckim wybrzeżu Afryki, począwszy od Maroka na północy, aż po południowe krańce kontynentu. Na lęgowiska przylatuje w kwietniu. Gnieździ się jeden raz w roku, jednak w zależności od warunków środowiskowych, przede wszystkim od dostępności pokarmu w pobliżu lęgowisk, termin składania jaj może być różny. Na wyspach środkowej Wisły sezon lęgowy rozpoczyna się w ostatniej dekadzie kwietnia, a szczyt składania jaj przypada zazwyczaj w drugiej połowie maja. Duże przybory Wisły i niesprzyjająca pogoda w maju (niska temperatura i ulewne deszcze), mogą opóźnić sezon lęgowy.

Jaja wysiadują oboje rodzice, jednak więcej czasu poświęca temu samica, która w czasie składania jaj i na początku inkubacji jest dokarmiana przez partnera. Młode wykluwają się pokryte puchem i od razu widzą. Gniazdo mogą opuszczać już po kilku godzinach, przez kilka pierwszych dni życia muszą być jednak wygrzewane przez rodziców, a po uzyskaniu zdolności do lotu muszą też nauczyć się samodzielnie zdobywać pokarm. Pełną niezależność uzyskują dopiero po 2-3 miesiącach życia. Dojrzewają płciowo najczęściej w trzecim roku życia.

Rybitwa rzeczna jest pokarmowym oportunistą, w zależności od sytuacji potrafi szybko zmieniać zarówno sposób żerowania, jak i rodzaj pokarmu. Głównym składnikiem diety są ryby, skorupiaki, pierścienice, ślimaki i owady. Ryby, rybitwy rzeczne zdobywają najczęściej nurkując z lotu, regularnie żerują też „z zasiadki”, wypatrując ryb z góry, siedząc np. na moście, falochronie itp.

Bibliografia:

  1. Sikora A., Mikusek R. 2004. Sterna hirundo (L., 1758) – rybitwa rzeczna. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 186-191.
  2. Bukaciński D., Bukacińska M., Betleja J. 2015. Rybitwa rzeczna Sterna hirundo, Ślepowron Nycticorax nycticorax W: Chylarecki P., Sikora A, Cenian Z., Chodkiewicz T. (red.) Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. Wydanie 2. GIOŚ, Warszawa, s.299-305; 354-358.
Skip to content